Waarom hebben we paaseieren met Pasen?

Het verstoppen, kleuren en beschilderen van eieren met Pasen is een eeuwenoude traditie. Maar waarom eigenlijk? We zetten een aantal verklaringen voor je op een rijtje.

Vasten

In de vastentijd tussen Aswoensdag en Pasen mochten christenen vroeger geen vlees en geen eieren gegeten. Maar de kippen legden natuurlijk vrolijk door, zelfs meer dan in de wintermaanden. Zo ontstond een flinke voorraad eieren, die bij het paasontbijt eindelijk gegeten mochten worden.

Voor het kleuren van de eieren is geen eenduidige verklaring. Het lijkt erop dat al duizenden jaren aan het begin van de lente eieren een kleurtje kregen, waarschijnlijk om het nieuwe seizoen te vieren.

Rode eieren

In Orthodox-Christelijke kerken is het de gewoonte om met Pasen eieren rood te verven. De kleur staat voor het bloed en lijden van Christus, de schaal van het ei symboliseert zijn graf. Door het ei met Pasen open te breken, kan Christus opstaan uit het graf.

Nieuw leven

Er gaan nog een heleboel theorieën rond over de betekenis van eieren. In veel (voorchristelijke) religies waren eieren al een symbool van vruchtbaarheid en van nieuw leven. Het christelijke Pasen zou vermengd zijn met oudere lentegebruiken. Daarbij werden misschien wel eieren aan de lentegodin Ostara geofferd.

Het lijkt er op dat de benamingen van Pasen in het Engels (Easter) en Duits (Ostern) van die Germaanse lentegodin komen.

Verstoppen

Ook het eieren verstoppen stamt uit de Germaanse traditie. Vroeger betroeven boeren eieren in hun akkers onder een laagje aarde. Daardoor zou de grond vruchtbaar worden. Waarschijnlijk is dat gebruik de reden dat wij nog steeds eieren verstoppen met Pasen.

De vier elementen

Volgens dezelfde Germaanse traditie staan eieren niet alleen symbool voor vruchtbaarheid en nieuw leven, maar ook voor de vier elementen: de schaal staat voor de aarde; het membraan voor de lucht; het eiwit voor het water en het eigeel symboliseert het vuur.

Weet jij het? Dit gebeurt er in de dagen voor (en na) Pasen

En de paashaas?

Je zou verwachten dat de paaseieren worden rondgebracht door een paaskip en niet door een haas. Maar de traditie met een paashaas die eieren brengt ontstond al eind 17de eeuw in de Duitse plaats Heidelberg. Net als het ei, stond de haas in de oude Germaanse traditie namelijk voor vruchtbaarheid en nieuw leven.

Carnaval komt van het Italiaanse carne levare, wat zoiets als 'het wegnemen van het vlees' betekent. Tijdens carnaval vieren we dat we nog één keer los kunnen gaan voordat de sobere vastentijd voor Pasen begint. Carnaval was vroeger dus letterlijk het laatste feest voordat het vlees werd afgenomen

Op de eerste maandag na de zondag na Driekoningen wordt Verloren Maandag gevierd. Sommigen spreken ook van Verzworen Maandag. Vroeger ging Verloren Maandag gepaard met heel wat gebruiken. Zo werd er speciaal brood gebakken, gingen mensen van deur tot deur om fooien te verzamelen of hielden ze feestelijke optochten die doorgaans eindigden in de lokale herberg. De meeste van die tradities zijn inmiddels verdwenen. Alleen in de streek rond Antwerpen wordt Verloren Maandag nog echt gevierd, al beperkt het vieren zich tot het eten van worstenbroden en appelbollen. Vooral na de Tweede Wereldoorlog zorgde Verloren Maandag er voor een ware toeloop naar de bakker. In Antwerpen werd het de gewoonte om thuis worstenbroden en appelbollen te serveren. Het gebruik breidde zich uit naar de cafés die de lekkernijen vaak gratis aan hun klanten aanbieden en ook heel wat bedrijven zorgen ervoor dat het lunchpakket van hun medewerkers op die dag wordt vervangen door worstenbrood.

Over de oorsprong en de naamgeving van deze traditie bestaat er geen eensgezindheid. Volgens sommigen verwijst de benaming Verloren Maandag naar het evangelieverhaal dat gewoonlijk wordt voorgelezen op de zondag die eraan voorafgaat. Het verhaal vertelt hoe Jozef en Maria de toen 12-jarige Jezus 'verloren' en na drie dagen weer terugvonden in de tempel in Jeruzalem. Anderen plaatsen de oorsprong van de traditie in de vroege middeleeuwen. In die periode ontstond bij heel wat beroepsklassen de gewoonte om elkaar bijstand te zweren. Die 'verzwering' ging gepaard met eet- en drinkgelagen. Later zouden de ambachtsgilden die traditie hebben overgenomen. Ambachtsgilden wonnen in de 14de eeuw immers aan macht. De meeste gilden hadden het alleenrecht bij de uitoefening van een beroep en verplichtten de aansluiting van alle beroepsgenoten. Door hun reglementen en prijsafspraken probeerden ze de onderlinge concurrentie zoveel mogelijk te beperken. Ieder jaar werden de leden van het bestuur verkozen die de eed zworen op Verloren Maandag. Deze 'verzworenen' trakteerden hun leden daarna steevast op een groot feest. Ook degenen die door de overheid waren verkozen om een ambt uit te oefenen, zouden volgens sommigen de eed hebben afgelegd op Verloren Maandag, nadien werd ook door hen duchtig gevierd in de herbergen. Op deze laatste bewering is echter veel kritiek omdat er weinig bewijs bestaat dat de ambtenaren effectief in die periode werden verkozen.

Wat er ook van zij, Verloren Maandag wordt al eeuwenlang in verband gebracht met het bezoeken van de herberg. Het is niet ondenkbaar dat de herbergiers zelf op het idee kwamen om vette en zoute worst te serveren tijdens de feestdag om hun klanten meer te laten drinken. Ook zijn er meldingen uit de zestiende eeuw van 'heeten koek' of warme broodjes die op Verloren Maandag werden geserveerd. Omdat er op die dag vooral werd gedronken en gegeten in plaats van gewerkt, was deze dag zogezegd een verloren dag.

Hoewel er heel wat meldingen zijn van feestmaaltijden op Verloren Maandag is het niet echt duidelijk wanneer men voor het eerst worstenbrood serveerde. Een van de eerste meldingen van worstenbrood in Antwerpen dateert pas uit het jaar 1800. Daarna getuigen heel wat bronnen uit de negentiende eeuw over het feit dat welgestelde ambachtslui en fabrieksbazen hun arbeiders trakteerden op worstenbrood, borrels en ook peper- en zoetekoek. De worstenbroodjes bestaan uit gehakt of worsten gehuld in een jasje van bladerdeeg. Er bestaan evenwel verschillende soorten worstenbroodjes: enkele, dubbele, met witloof, … De appelbollen worden dan weer speciaal voor de zoetekauwen aangeboden. Appelbollen zijn volledige appels met binnenin kaneel of andere zoetigheden, die gewikkeld zijn in bladerdeeg. Bovendien wordt iedere appelbol bestrooid met suiker. Ieder jaar opnieuw slaan bakkers en slagers uit de provincie Antwerpen de handen in elkaar. De worstenbroodjes en appelbollen zijn er dan ook verkrijgbaar bij de meeste bakkers, in de meeste cafés en in de meeste warenhuizen.

De naam "Halloween" is afgeleid van Hallow-e'en, oftewel All Hallows Eve (Allerheiligenavond), de avond voor Allerheiligen, 1 november.[1]

In de Keltische kalender begon het jaar op 1 november, dus 31 oktober was oudejaarsavond. De oogst was dan binnen, het zaaigoed voor het volgende jaar lag klaar en dus was er even tijd voor een vrije dag, het Keltische Nieuwjaar of Samhain (uitspraak Saun, dat ook het Ierse woord is geworden voor de maand november). Er zijn geen aanwijzingen dat er aan dit feest aan het einde van de zomer bepaalde cultische of rituele gebruiken waren verbonden.[2]

In de 9e eeuw vierden Frankische en Engelse christenen Allerheiligen op 1 november, terwijl men in Ierland Allerheiligen op 20 april vierde. In de loop van de tijd ontstonden er allerlei christelijke gewoontes. Op Allerzielen (2 november) gingen in lompen gehulde christenen in de dorpen rond en bedelden om zielencake (brood met krenten). Voor elk brood beloofden ze een gebed te zeggen voor de dode verwanten van de schenker, om op die manier zijn bevrijding uit de tijdelijke straffen van het vagevuur te versnellen en zodoende zijn opname in de hemel te bespoedigen. De trick-or-treattocht vindt wellicht daar zijn oorsprong.